80 jaar vrijheid in Delft: Collaboratie en verzet
Het is 85 jaar geleden dat in Nederland de eerste slachtoffers vielen van een oorlog die vijf jaar zou duren. Omroep Delft brengt deze ingrijpende geschiedenis tot leven in een vijfdelige documentaireserie. De afleveringen vertellen het verhaal van oorlog, honger, moed en bevrijding – door de ogen van Delftenaren toen en nu. Vandaag: collaboratie en verzet in Delft. Het studentenverzet in Delft was een landelijke primeur, maar kon lang niet altijd rekenen op de steun van de, toenmalige, hogeschool.
Na de capitulatie vond in Delft een landelijke primeur plaats: de eerste studentenstakingen. Deze begonnen naar aanleiding van het ontslag van zes joodse docenten, waaronder de onder studenten geliefde Carel Josephus Jitta in november 1940.
Honderden studenten kwamen op een vrijdagmiddag naar het laatste college van rechtendocent Jitta, maar ze waren te laat. Op een bordje stond dat het college was afgelast. De professor was er niet.
"Vaste wil en grote kracht”
Uit de onrust die ontstond, voelde student Frans van Hasselt de nood om zijn medestudenten toe te spreken. In zijn speech wenste hij de studenten “een vaste wil en grote kracht". Onder de menigte ontstond het idee om in staking te gaan. Het eerste georganiseerde studentenverzet van Nederland was een feit.
Als reactie op het protest, sloot de bezetter de hogeschool tot april 1941 voor de eerste keer. De school zou hierna meerdere malen worden gesloten.
Goede relatie met bezetter
Er was nog een uniek gegeven aan het verzet aan de hogeschool. Het merendeel van de docenten wilde niets weten van de studentenprotesten. Veel docenten probeerden een goede relatie met de bezetter aan te houden, zodat de school niet zou sluiten en de colleges konden doorgaan.
De Delftse ingenieurs, zo pleitten ze, zouden hard nodig zijn om het land weer op te bouwen na de oorlog.
Mekel en Schoemaker
Toch waren er enkele hoogleraren betrokken bij het verzet, waaronder Jan Mekel en Richard Schoemaker. Zij leidden verzetsgroepen die wapens verzamelden en spioneerden voor de Nederlandse regering in Londen.
Maar in beide groepen zaten infiltranten. De negentienjarige Hugo de Man verraadde de groepen van Mekel en Schoemaker in 1941. Twee verzetsleden liquideerden de verrader en gooiden zijn lichaam in de vijver van het Agnetapark.
Executie
Het kwaad was al geschied. Het verraad van Mekel en Schoemaker ging gepaard met tientallen arrestaties van verzetsleden. De hoogleraren en acht Delftse studenten werden in het Duitse Sachsenhausen geëxecuteerd in 1942. In dit jaar overleed ook Frans van Hasselt, die met zijn speech het startschot van de studentenprotesten gaf, al was hij al eerder opgepakt.
Het verzet ging door en verstevigde, waarna de bezetters honderden studenten oppakten in razzia's en gevangenhielden in Vught.
Loyaliteitsverklaring
In 1943 stelden de Duitse bestuurders een loyaliteitsverklaring op, die alle studenten moesten tekenen als ze nog naar school wilden gaan. De Senaat van Delft adviseerde de studenten om deze te tekenen, met als argument dat de studenten zich tegenover de Nazi's niet aan hun woord hoefden te houden.
Dit zorgde ervoor dat ruim 25 procent van de Delftse studenten de verklaring ondertekenden, veel meer dan het landelijke gemiddelde van 15 procent. Degenen die niet hadden getekend, moesten zich enkele maanden later melden voor deportatie naar Duitsland. Achthonderd Delftse studenten werden afgevoerd.
Bevrijding
Na de bevrijding in 1945, werd de passieve houding van de Delftse hogeschool onderzocht. De Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschap Gerardus van der Leeuw sprak van “een tekort aan kracht en fierheid tegenover de bezetter".
De joodse hoogleraar Jitta overleefde de oorlog. Direct na zijn schorsing was hij ondergedoken. Bij zijn eerste college zat de zaal weer stampvol. Op zijn bureau stond altijd het portret van de moedige student die met zijn speech het startsein van het studentenprotest gaf: Frans van Hasselt.
In de volgende aflevering van '80 jaar vrijheid in Delft' staat de vervolging centraal. Hierin wordt uitgebreid stilgestaan bij het lot van 142 Joodse stadgenoten en Roma en Sinti die de meedogenloze vervolging van de bezetter niet hebben overleefd.
80 jaar vrijheid in Delft
Tachtig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog herdenken en vieren we de bevrijding van onze stad. Vanaf maandag 28 april brengt Omroep Delft verhalen, videoreportages en radio-uitzendingen over de bevrijding en de impact van de oorlog op Delft en haar inwoners. Mis het niet! Volg ons voor een indringende terugblik op 80 jaar vrijheid in Delft.
Bronnen
De lezing van Jilt Sietsma: Universiteit in oorlogstijd – Het maken van keuzes. Op 19 juni geeft hij de lezing opnieuw. Klik hier voor meer informatie.
Artikel 'Vijf verwarrende jaren', door de redactie van Delta, het journalistieke platform van de TU Delft.
