Gemeente Delft weigert inzicht in nepaccounts: 'Kan werkwijze teniet doen'

De gemeente Delft weigert inzicht te geven in hoe het nepaccount gebruikt is bij het online volgen van burgers. Dat wordt duidelijk nadat Omroep Delft en Omroep West beroep deden op de Wet Openbaarheid Bestuur. Het gros van de documenten is zwartgelakt, waardoor niet duidelijk wordt hoe persoonsgegevens precies worden verworven door de informatiespecialist.

De gemeente Delft ligt al maanden onder de loep vanwege het online meelezen op sociale media door een informatiespecialist die Delft, blijkt nu uit de wob-documenten, sinds begin 2020 deelt met Zoetermeer en Gouda. De informatiespecialist werkt in ieder geval twaalf uur voor de gemeente Delft, en maakt in die stad gebruik van zijn tijd door via openbare bronnen onderzoek te doen naar rechts-extremisme, radicalisering in de Islamitische gemeenschap en andere vormen van mogelijke polarisatie in de stad.

Sinds 2018 hebben Delft, Zoetermeer en Gouda een gedeelde informatiespecialist in dienst. Dat kon door extra geld dat vrijkwam vanuit de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. 'Reden hiervoor was dat we zagen dat maatschappelijke onrust en openbare ordeverstoringen in toenemende mate online starten of online versterkt worden en dat het daarom belangrijk is om de informatiepositie verder aan te scherpen', laat de gemeente Delft weten.

In eerdere berichtgeving werd ook al duidelijk dat de gemeente Delft hierbij gebruik maakte van een nepaccount, waar zij inmiddels dus mee moeten stoppen. De naam voor het type onderzoek en de methode die gebruikt wordt, blijkt nu ook uit de gepubliceerde documenten. De informatiespecialist maakt vooral gebruik van OSINT: ‘Open Source Intelligence’.

Open Source Intelligence (OSINT) is een onderzoeksmethode die de laatste jaren steeds meer aandacht heeft gekregen. In de basis is het online ‘sporenonderzoek’. Dat gebeurt met openbare data. Daarbij gaat het vooral om onderzoek doen middels Facebookberichten, Tweets of Instagram-posts die op het internet zijn geplaatst. De onderzoeker kan alleen bij openbare informatie, die kan je bijvoorbeeld zien als jouw profiel op ‘openbaar’ staat. Berichten die je plaatst zijn vervolgens voor iedereen beschikbaar om te lezen én goed voer voor OSINT-onderzoek. Dit is dan ook waar de gemeente ruim gebruik van maakte.

Vooral radicaliserende berichten
Uit de wob-documenten wordt vooral duidelijk dat de informatiespecialist in Delft niet verder komt dan het koppelen van informatie uit NCTV-onderzoeken met persoonlijke Facebook-berichten, tweets, Instagramposts en berichten in facebookgroepen. Uit mails blijkt dat de informatiespecialist vanuit verschillende teams binnen het gemeentedomein Openbare Orde en Veiligheid de opdracht krijgt om informatie te zoeken. Duidelijk is in ieder geval dat er vooral aandacht is voor extreemrechtse sentimenten in de stad.'

Toch geeft de gemeente opvallend genoeg zelf te kennen dat de informatiespecialist bijvoorbeeld geen stevige rol heeft in de aanpak van radicalisering of extremisme, terwijl zij eerder wel aangaven hier mee bezig te zijn. ‘De informatieanalyse is een middel. De werkzaamheden van de informatieanalist hebben vooral bijgedragen aan meer inzicht in de verschillende thema’s en het vergroten van kennis en signaleringsvermogen’, vertelt een woordvoerder.

Veel documenten niet beschikbaar
Omroep West en mediapartner Omroep Delft deden al in juli beroep op de WOB om erachter te komen wat deze informatiespecialist precies uitvoerde met het nepaccount en wat de gehanteerde werkwijze is. Daarbij werd gevraagd om de openbaring van alle beschikbare informatie over het online volgen van bewoners tussen 2010 en 2021.

Na dertien weken kregen de omroepen documenten uit 2020 en 2021, bestaande uit mails, rapportages en presentaties. De gemeente Delft kan de informatie uit de periode van 2010 tot en met 2019 niet leveren, omdat ‘deze door personele wisselingen en vernietiging van documenten niet meer beschikbaar zijn’, laat de lokale overheid in eerste instantie optekenen in het besluit over het WOB-verzoek.

Voor het grootste deel zwartgelakt
Op de vraag of er echt geen documenten beschikbaar zijn uit de periode 2010 tot 2019, laat een woordvoerder van de gemeente weten dat er tussen 2010 en 2018 geen informatie online is verzameld door de gemeente. Toch geven de dertig geleverde documenten uiteindelijk geen antwoord op de vragen over het precieze werk van de informatiespecialist en zijn documenten uit 2018 en 2019 niet zichtbaar. Afgezien van een aantal overwegend onleesbare mails en een tweetal rapporten uit vorig- en dit jaar blijft er veel ongewis.

Er wordt daarnaast geen woord gerept over het geheime account. Het is onduidelijk wanneer en waar dit account is ingezet. Dat terwijl hier expliciet om is gevraagd bij het aanvragen van inzage middels de Wet Openbaarheid Bestuur. Kortom, het gros van de informatie over de methoden, technieken en de risico’s die de huidige aanpak met zich meebrengt is zwartgelakt in de verkregen documenten. De gemeente doet hier geen boekje over open.

‘Wilden inzicht geven in wat de werkzaamheden hebben opgeleverd’
Volgens een woordvoerder is het verlenen van documenten niet bedoeld om inzage in de manier van werken te geven. Zoals eerder benoemd zou het openbaren van die informatie het huidige beleid en de werkwijze teniet doen. Het is de reden dat het gros van de documenten is zwartgelakt. ‘We hebben met de verstrekte documenten geprobeerd inzicht te geven in wat werkzaamheden van de informatieanalist in de afgelopen kleine twee jaar hebben opgeleverd.’

‘Voor wat betreft de werkwijze in praktijk hebben we zaken moeten lakken omdat daar de inhoud mee verweven is. Overigens is van minstens één van de meegestuurde documenten wel duidelijk welke methodiek wordt gehanteerd, namelijk OSINT’, laat de gemeente weten in een schriftelijke reactie. Het document waar het college het over heeft, is een onderzoek over extreemrechts dat de informatiespecialist/analist samen heeft kunnen stellen met Open Source Intelligence. Het daadwerkelijke resultaat is echter niet zichtbaar in dat rapport. Inzicht in wat de onderzoeken nu echt hebben opgeleverd aan inzicht blijft, voorlopig dus, uit.

Gemeente moet stoppen met nepaccount, online volgen blijft
Wanneer er wordt gevraagd naar de rechtmatigheid van de onderzoeken en of de informatiespecialist vrij spel had, moet de gemeente erkennen dat de werknemer de afgelopen twee jaar zonder vastgestelde werkwijze aan de slag kon. De kaders waarbinnen de informatieanalist opereerde zijn mondeling besproken', vertelt een woordvoerder van de gemeente.

Het is een van de redenen dat de Functionaris Gegevensbescherming (FG) vorige week na intern onderzoek tot de conclusie kwam dat vastgestelde protocollen hard nodig zijn. Toen werd ook Juist om te beoordelen of de werkwijze wel of niet klopt. 'De komende maanden werken wij aan het uitvoeren van de aanbevelingen zoals aangegeven in het FG-rapport', sluit de gemeente af.